U Bosni i Hercegovini su, prema riječima Adnana Busuladžića, profesora sa Filozofskog fakulteta u Sarajevu, Odsjek za arheologiju, pronađene na 150 lokacija, a njih 50 je istraženo.

Neke od ovih vila čine komplekse sa velikim brojem objekata koji su služili vlasniku za stanovanje, poslugu, ostave njihovih poljoprivrednih proizvoda i za neposrednu proizvodnju. Tipološka klasifikacija rimskih vila mogla bi se svrstati u nekoliko grupa, zavisno od statusa vlasnika, klime, položaja i namjene, a u tom smislu se pojavljuje veći broj tipova po istraživanju dr. Adnana Busuladžića ("Rimske vile u BiH"). Razlikujemo seosku i gradsku vilu (villa rustica i villa urbana).

- Oni su uglavnom te vile pravili duž rimskih komunikacija, a te komunikacije su išle u dolinama rijeka kada je u pitanju prostor današnje BiH. Analizom položaja i gravitiranja rimskih vila prema rijekama, za najveći broj se može konstatirati da su pratile vodotokove Bosne, Drine, Neretve, Sane, Une, Trebišnjice, Lašve i Vrbasa. U vilama je živjelo romanizirano domaće stanovništvo, ili doseljeni italici i drugi kolonijalisti, rimski vojnici i veterani, funkcioneri administrativni i vojni koji su službe dobijali na prostoru provincije Dalmacije, koji je pokrivao i ovaj prostor – objašnjava Busuladžić za Faktor.

Analizom pronađenog materijala u rimskim vilama na tlu Bosne i Hercegovine može se primijetiti da su rimske kuće bile uobičajeno opremljene kao i u ostalim provincijama Carstva. Ukoliko je vila građena u zoni kontinentalne klime ona je zatvorenog tipa, a ukoliko je građena u zoni mediteranske klime, onda ima trijemove i atrije.

- Pedesetak vila je istraženo, u mnogim su pronađeni mozaici, podnice, ostaci grijanja, pokretni materijal sa alatom, oruđem, nakitom, posuđem, fragmentima namještaja. Zavisi u kojem razdoblju je vršeno istraživanje, dobar dio je premješten u Zemaljski muzej, a postoji i materijal koji se čuva i u drugim muzejskim ustanovama u BiH – naglašava Busuladžić.

Na našim prostorima je pronađen veliki broj različitih tipova vila od kojih su sigurno najznačajniji: Vila na lokalitetu Dračeva strana kod Bileće, koja čini kompleks sa velikim brojem objekata opasanim zidom.

Ovaj kompleks je imao poljoprivredni karakter pošto su pronađeni arheološki ostaci koji to potvrđuju. Dvorište je bilo nepravilnog oblika. Osim toga, brojni ostaci stakla, fresaka i keramike govore da je vila na Dračevu bila ukrašena, a sagrađena je negdje između 1. i 2. stoljeća.

Vila u Mogorjelu je u početku imala poljoprivredni, a kasnije samo stambeni značaj. Antički lokalitet Mogorjelo je najpoznatije poljoprivredno dobro iz antičkog doba koji ima oblik castruma. Nalazi se u blizini Čapljine. Kompleks Mogorjela je u obliku pravougaonika koji okružuju zidovi i na svakom uglu se nalaze tornjevi – kule, od kojih je jedna kružnog oblika. Ova vila je bila savremeno opremljena s instalacijama, bazenom i centralnim grijanjem.

Posebno je zanimljiva vila u Ljusini kod Bosanske Krupe, koja je imala prostorije za stanovanje, ostave i prostorije za poslugu. Značajna je i vila koja podsjeća na utvrđenje, na lokalitetu Ilidža kod Sarajeva. Građena je u nekoliko faza od 1. do 4. stoljeća. Kompleks je arhitektonski riješen tako da su prostorije grupirane oko centralnog atrija, dok se na istočnoj strani nalazi portik. Objekat je građen od kamena različitom tehnikom zidanja. Podovi su ukrašeni mozaicima, a zidovi fresko-slikarstvom.

- Na Ilidži rimska urbana vila se i sada vidi, blizu restorana Brajlović, iza sadašnje zgrade MUP-a, vide se ostaci, temelji rimske vile. Neke su nažalost potopljene, pod vodom su. Stvaranjem vještačkih jezera su potopljene, ali te vile su prije potapanja tog prostora sistematski istražene, pokretni materijal je uzet, evidentirano, zabilježeno, objavljeno – ističe Busuladžić.

Rimske vile, imale su parno grijanje, mozaike, luksuzne prostorije, ostave, kuhinje, dnevne boravake, spavaće sobe, trepezarije, sve ono što posjeduju i današnje stambene jedinice.

- Rimske vile pokazatelj su intenziteta života, preuzimanja rimskih standarda kako u svakodnevnom životu, stanovanju, odijevanju, boljim prilikama i konsolidaciji rimske vlasti. Različitim etničkim sadržajima ljudi koji su tu dolazili i ostajali, kako ti italici veterani, ali isto tako i Grci orijentalci, ili domaći Iliri koji su kroz rimsku vojsku i participacijom u rimskim službama ustvari prihvatali taj rimski način života i vraćajući se u rodni kraj preuzimali i aplicirali te standarde i običaje u praksu – zaključio je Busuladžić.

Na prostoru Bosne i Hercegovine, kao što je slučaj I u drugim provincijama Rimskog carstva, zabilježene su prenamjene nekih prostorija vile ili pak čitavog kompleksa u sakralne svrhe. Prisustvo kršćanstva u rimskim vilama u Bosni i Hercegovini arheološki je zabilježeno u nekoliko slučajeva. Riječ je o vili na Paniku i vili u Majdanu kod Mrkonjić Grada. Vila u Majdanu predstavlja objekat koji je od prvobitne stambene namjene pretvoren u sakralni.